Over de verwijdering van de moderne mens van de natuur, hoe we onze verbinding en ons geluk zijn kwijtgeraakt en ook weer kunnen terugvinden.
Het mooie aan het leven is dat we iets kunnen creëren.
Alle levende wezens creëren dingen. Meestal blijft het bij een nest of een hol om in te wonen, maar de mens gaat verder dan het maken van een nest. Wij gaan altijd verder dan het nodige en het noodzakelijke.
De mens wil iets scheppen wat mooi is. We willen creëren omdat het in onze natuur zit. Het is de gave die wij bezitten. De mens is van nature kunstzinnig. Wie iets moois maakt in deze wereld of iets moois bijdraagt, krijgt niet voor niets erkenning. Wij willen allemaal schoonheid zien. Omdat we de schoonheid ook weerspiegeld zien in de natuur. Ergens zijn we er altijd naar op zoek en huist er een herinnering in ons, dat het scheppende vermogen ook in ons zit. De meest pure staat van zijn van een mens is die van pure verwondering.
We zeggen niet dat een boom lelijk is of mooi. Natuur gaat altijd voorbij aan termen als mooi of lelijk. Kunst ook. Het beoordelen kwam pas veel later in onze menselijke ervaring.
Alle natuurlijke processen zijn mooi. Een natuurlijke geboorte, een natuurlijke dood. Een natuurlijk talent. Natuurlijke materialen. Natuurlijke groei. Zelfs natuurrampen zijn op zichzelf mooi, ware het niet dat er vaak mensen en dieren het slachtoffer van worden. Maar dat is niet de schuld van de natuur. De natuur doet gewoon haar ding.
Wat natuurlijk is, dat bewonderen we. Omdat er een intelligentie achter schuil gaat die we niet kunnen verklaren. En toch strijdt de moderne mens voortdurend met de intelligentie van de natuur.
De verduistering van de zon
Onlangs was er een zonsverduistering zichtbaar op Bali, waar ik woon. Het was midden op de dag. De zon werd voor ongeveer zeventig procent verduisterd. De kleur van de lucht veranderde, maar als je het niet zou weten, dan zou je het nauwelijks opmerken. De meeste mensen keken niet op of om. Het viel me op hoe stil het werd. Terwijl ik meestal, zeker midden op de dag, oorverdovende jungle geluiden hoor van krekels. Nu werd het stil. Geen luide krekels, geen vogels, geen honden of hanen. De hele natuurlijke wereld reageerde op dit fenomeen. En we weten van archeologisch onderzoek dat lang geleden, voor de industriële revoluties, en zeker in de oudste beschavingen, dit soort kosmische fenomenen door alle mensen op aarde die het konden waarnemen, opgemerkt werden en dat het ontzag opriep.
Hoe anders is het nu. De natuur werd er letterlijk stil van, maar bijna niemand sloeg er acht op. Ik stond met mijn kinderen door een dik stuk donker glas te kijken. Maar ook mijn lichaam reageerde er op. Ik voelde de eclips in mijn lijf. Wat denk ik een resultaat is van meer verbondenheid ervaren met de natuur en mezelf. Ik denk dat ons lijf veel meer voelt dan we bewust zijn, maar we snappen vaak niet wat er in ons gaande is. De moderne mens leeft vooral in het hoofd en is de gevoelsverbinding met de natuur kwijtgeraakt. De dieren voelen het in ieder geval wel en ze reageren direct. Zij zijn niet afgeleid.
Dat we een verbinding hebben met de natuur willen de meeste mensen wel aannemen of geloven, maar iets geloven is iets anders dan het ook ervaren en er naar leven. Door onze verwijdering ervaren we het niet meer. Daarom hebben we wetenschappelijk onderzoek nodig. Zodat we ons hoofd ervan kunnen overtuigen. We willen met de wetenschap, die tegenwoordig gepaard gaat met aanzien, invloed en persoonlijk en corporate gewin, de wereld verklaren, uitleggen, verbeteren en controleren. Het rationele denken, wat zich heeft losgekoppeld van ervaren en voelen, is verheven tot de autoriteit in dit leven. Dat is een manier van denken die heel ver verwijderd is van wie we ooit waren en hoe de mens miljoenen jaren heeft geleerd. Artificial intelligence is daar eigenlijk een uitwas van. En sommige mensen zijn maar wat opgewonden dat ze ooit zonder lichaam verder kunnen leven in de cloud. Dat ze die navelstreng met de natuurlijke wereld en de aarde kunnen doorknippen.
De waarde die verloren gaat
De mensheid, vooral de westerse beschaving, heeft wellicht de self-destruct knop al ingedrukt. Want als we op onze voet van consumptie en afleiding doorleven zal uiteindelijk alles wat ons lief is langzaam verdwijnen. En de meeste mensen zullen het niet eens in de gaten hebben. Het is niet alleen de natuur die verdwijnt, het zijn ook inheemse culturen en hun wijsheden die daarmee verdwijnen. We zullen de laatste inheemse stammen verloren zien gaan, en de toekomst van de nog overgebleven inheemse culturen zal voorgoed in musea eindigen. Waar ze alleen nog te zien en wellicht te bewonderen zijn door de inmiddels ontwikkelde mens. Maar die culturen zijn niet meer vanuit eerste hand te voelen of te ervaren doordat er geen nieuwe mensen nog geboren kunnen worden IN die inheemse culturen, omdat ze niet meer bestaan. En dus worden de waarden en de kennis die ze in zich dragen ook niet meer direct doorgegeven. Dit heeft invloed op nieuwe generaties. Want de vraag is wat we dan wel doorgeven aan nieuwe generaties. Cultureel gezien. Dit gegeven is natuurlijk niet nieuw, want alle oude beschavingen en culturen zijn verdwenen, maar er gaat in onze tijd in rap tempo zoveel van waarde verloren dat de vraag is of we daar überhaupt bij stilstaan.
We zien het effect niet van onze manier van leven en vooral van onze manier van denken. Die het heeft overgenomen van voelen en ervaren. Het is onze manier van denken waardoor we onszelf steeds verder verwijderen van de natuur, dat is in mijn ogen de werkelijke bedreiging van onze soort.
Het verloren gaan van natuurlijke spiritualiteit
Onze manier van denken, waarmee we de oude oervolkeren verdrijven (doordat ook zij zich gaan ontwikkelen) houdt ook in dat hun spiritualiteit langzaam verloren gaat. Die spiritualiteit is niet te vergelijken met new age zweverigheid die wij in het westen kennen, maar is een diepe kennis van de natuurlijke wereld en geworteld in het besef dat we verbonden en onderdeel zijn van deze natuurlijke wereld. We zijn er zelfs volledig van afhankelijk voor onze overleving en voor alles wat we als mens nodig hebben in ons bestaan op deze planeet. Niet alleen lichamelijk, maar ook voor de ontwikkeling van onze ziel.
De feiten
Wij zijn allemaal helaas al de slachtoffers van de verwijdering, ook al voelen we dat vaak niet omdat we denken in termen van beschaving of ontwikkeling. Wij zijn ontwikkeld, en zij zijn arm en onderontwikkeld. Het erge is eigenlijk dat we naïef of onwetend zijn over wat dat betekent voor onze beschaving en voor onszelf. Het betekent in een land als Nederland dat een kwart van alle mensen jaarlijks te maken heeft met psychische klachten, (ik vermoed vergelijkbare cijfers in andere westerse landen) en tel er dan ook nog de miljoenen welvaartsziekten en chronische aandoeningen bij op fysiek en mentaal en de massa’s mensen met een burn-out en andere klachten. Iedereen kan bij zichzelf nagaan: ervaar je stress? Voel je je geleefd? Ervaar je zingeving? Voel je je verbonden? Ben je bezig om te voldoen aan een plaatje over wat je denkt dat de buitenwereld van je verwacht. Hoe vaak maak je je druk of zorgen over je leven, gezondheid, geld of over dat van je kinderen? Hoe vaak voel je je alleen als je ergens mee zit? Niemand is uitgezonderd van onze malaise. Het zijn allemaal symptomen die ons simpelweg vertellen dat we als moderne mensen de verbinding kwijt zijn. Het is een collectief probleem. Wij hebben onze natuurlijke weg en natuurlijke manier van leven achter ons gelaten. Het is een confronterend gegeven om onze vooruitgang te zien als de oorzaak de vele maatschappelijke problemen, wat eigenlijk altijd relationele problemen zijn. In plaats daarvan denken en hopen we dat meer technologie, meer vooruitgang, ons gaat helpen om de problemen die door diezelfde vooruitgang zijn gecreëerd, op te lossen. We dweilen met de kraan open. Want de steeds verdergaande ontwikkeling aan de ene kant betekent een verwijdering van (onze ware) natuur aan de andere kant.
Waaruit blijkt dat we de verbinding kwijt zijn?
De crisissen die we in onze maatschappij zien, en waar we als mens ook zelf mee te maken hebben, hebben niet te maken met het belabberde bestuur van een land, alhoewel dat een gegeven is waar niemand in Nederland nog aan twijfelt als ik mijn tijdlijn op LinkedIn zie. Maar dat is nog steeds niet het echte probleem. Waar het wel mee te maken heeft, is dat we op allerlei levensgebieden de verbinding kwijt zijn.
Het leek me goed om die verwijdering wat nader te definiëren. Want wat bedoelen we dan? Termen als verbinding en verwijdering kunnen wat ongrijpbaar zijn. De mens heeft zich de afgelopen eeuwen toch juist weten te ontwikkelen? Er is toch welvaart en vooruitgang gekomen? Onze communicatiemiddelen en onze communicatievaardigheden zijn toch juist toegenomen? Zou dat onze verbinding niet moeten verbeteren?
Daar zien we de grote paradox. Want veel mensen voelen wel aan dat er iets mist in onze maatschappij. Onze levens zijn gejaagd geworden, druk, vol met verplichtingen en takenlijstjes. We missen de ruimte en rust, maar ook zingeving, bezieling, liefde, echte ontspanning en diepere verbinding en relaties. We leven niet meer in het nu in de natuurlijke wereld, maar voor een groot gedeelte leven we al digitaal.
Normaal gemaakt wat niet normaal is
Het leven zelf spreekt in alle talen tot ons dat we de verbinding kwijt zijn. In relationele sfeer, maar ook in allerlei alledaagse zaken. Neem het eten in onze supermarkten bijvoorbeeld. We merken op dat de welvaart minder wordt en mensen klagen, maar we zien niet dat onze vorm van overvloed nooit vanzelfsprekend is geweest en dat het zelfs mensen ziek maakt. We zijn luxe en comfort gewend geraakt. Mensen denken zelfs dat ze recht hebben op een overvolle supermarkt. Wanneer luxe en comfort vanzelfsprekend zijn geworden en hele generaties groeien er in op, dan leren we die nieuwe generaties dat deze vorm van leven, normaal is.
Er is daarnaast, met al die zogenaamde vooruitgang, een enorme verwarring over voeding en wat nu gezond is, terwijl het zo eenvoudig is. Je hoeft geen arts of diëtist te zijn om te weten dat hoe natuurlijker en onbewerkter je voedingspatroon en hoe dichter bij de oorspronkelijke staat, hoe beter het voor je lichaam is. Je hoeft er geen wetenschappelijke onderzoeken naar te doen. Je hoeft alleen maar te kijken. Neem ook iets simpels als kruiden en planten. Er mag geen gezondheidsclaim meer gemaakt worden, terwijl de natuur zichzelf al duizenden jaren heeft bewezen. En alle inheemse stammen en oude culturen kennen de geheimen van planten, kruiden en middelen die de mens kan gebruiken om te helen voor zowel lichaam als de ziel.
Ondertussen schieten de botox klinieken uit de grond, want dat is wat we van BN’ers en celebrities op tv te zien krijgen. De TikTok meisjes en tieners zijn ook het contact met de realiteit totaal bijster, en de jeugd van de meest ‘ontwikkelde’ landen op aarde wordt aangemoedigd om vooral bezig te zijn met het ontdekken van hun gender en waar ze zich wel of niet mee identificeren. Dit is nog nooit voorgekomen in de hele menselijke geschiedenis. Maar we doen alsof dat alles ‘normaal’ moet zijn.
De vraag is dan ook welke rol cultuur (of het gebrek aan cultuur) hierin speelt? Wat de verhoudingen van onze jeugd zijn met hun ouders en of er verbinding is met de ‘stam’ en met ouderen. Ook daar zien we verwijdering. Is er überhaupt nog een identiteit? De jongens gaan achter de nieuwste technologie en het geld aan want de maatschappij leert hen dat dat is wat belangrijk is en status en aandacht genereert. We houden lijsten bij over de rijksten en invloedrijksten van het land en de aarde. Filmsterren en sporters worden verheerlijkt en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Het leven lijkt soms een komische theatervoorstelling geworden.
Wat verstaan we onder natuur?
De gemiddelde westerse mens behandelt de natuur en het universum als iets abstracts. Alsof het alleen iets daarbuiten is, en soms zelfs vijandig. De definitie van natuur is de oorspronkelijke, onaangeroerde verschijningsvorm van alles wat zich op, in en rond de aarde bevindt.
De essentie
De natuur is de gehele kosmos. Het is alles wat ademt en leeft. De natuur is de mysterieuze kracht die alles op zijn plek houdt en in balans houdt. Het is de kracht die zorgt voor de samenhang van alle dingen. Het is het toeval en het lot. Het is het onverklaarbare. Het onkenbare, mysterieuze wonder van het bestaan. Dat is wat de oude mysteriescholen, de oosterse filosofieën, gnostici, kabbalisten, maar ook de sjamanen en alle oude natuurvolkeren erkenden als het scheppende principe wat mensen God of het goddelijke noemen. De kracht. Dat is wat overal op aarde, in alle oude culturen en op allerlei manieren geëerd werd. Het Christendom heeft samen met het kolonialisme aan die veelzijdige gebruiken en unieke expressies van die volken een einde gemaakt. God was voortaan iets ver wegs, daarbuiten of daarboven. De hoop was naar de hemel gaan. Weg van de aarde. Inmiddels is dat overgenomen door new age spiritualiteit. Ook een nieuw soort religie waarin mensen weg willen zweven en niet met beide benen op de aarde willen staan.
Wanneer we het hebben over wat ‘natuurlijk’ is, dan verwijzen we naar ‘de essentie van iets.’ De essentie van de natuur, van deze kosmos, is dat het een mysterie is. Dat mysterie hebben we met wetenschap willen ontrafelen. Inmiddels willen we zelfs het klimaat beïnvloeden met technologie en er wordt onderzocht hoe we met weermodificatie zonlicht kunnen blokkeren. De mens keert zich nu zelfs tegen de bron van het leven zelf. Over verwijdering gesproken. En dan te bedenken dat de mensen die onze toekomst bepalen, in kantoorgebouwen zitten in Brussel, Washington en Silicon Valley. Ik wou dat het anders was, ik wou dat het de sjamanen waren, de indianenstammen, de moeders, de aboriginals, de inheemsen, de ouden en de wijzen.
Alles in relatie zien
Alles in het natuurlijke leven laat ons zien dat er samenhang is. Dat betekent simpelweg dat alle dingen in relatie tot elkaar staan en dat er dus ook een verbondenheid en afhankelijkheid is. Hoe de planeten draaien in relatie tot elkaar. Hoe de seizoenen van elkaar afhankelijk zijn. Hoe kinderen afhankelijk zijn van de liefde van de ouder. Hoe we afhankelijk zijn van water, van aarde, van zonlicht en van regen. Alles in deze wereld hangt van die onderlinge relaties aan elkaar.
Het leven zelf is een groot mysterie, maar door onze ontwikkeling hebben we het mysterie ergens naar de randen van ons bewustzijn verplaatst. We willen het ongrijpbare grijpen en verklaren. Met onze vooruitgang en technologie, maar snijden we onszelf daarmee niet nog verder af? Dit gaat niet over met een vinger wijzen want we zijn allemaal een kind van deze cultuur en moderne samenleving. Ik heb het lang niet gezien. Omdat ik het niet wist. Ik denk echter dat het ons allemaal helpt om onze huidige manier van leven en onze maatschappij niet meer te zien als ontwikkeld. Om onze manier van leven niet meer te zien als enkel vooruitgang.
Natuurlijk heeft welvaart ons veel gebracht. Het is niet zwart-wit. Maar we hebben allemaal wel een besef dat er iets mis is en dat er iets moet veranderen. We kunnen wel de vinger wijzen naar de overheid, en ik ben verre van fan van een overheid, maar uiteindelijk is onze huidige staat van crisis een collectief probleem. Of we er nu zelf actief aan hebben bijgedragen of niet, we zullen het moeten opnemen voor onze wereld en voor de toekomst van onze kinderen. We vergeten dat dit niet gaat om beleid van de overheid, of nieuwe regels, alhoewel rechtvaardig beleid kan helpen, maar het gaat ten diepste om onze houding ten opzichte van het leven zelf. Want dat bepaalt hoe we zelf leven. Met welke houding staan wij in het leven? Of staan wij eigenlijk tegenover het leven? En hoe kijken we tegen het leven op aarde aan? En tegen de dood? Hoe zien we het lichaam? Welke relatie hebben we met onze eigen gedachten en gevoelens? En welke relatie heb je met de natuurlijke wereld? Kun je jezelf zien als onderdeel van de natuurlijke wereld en zie je de samenhang in je leven? De samenhang is waardoor het leven betekenis krijgt. We hoeven niet op zoek naar betekenis of zingeving. Er is al betekenis, de vraag is of we het nog kunnen zien. Of dat we te veel worden afgeleid?
Vergeten en verzwegen
De westerse samenleving als systeem is een ziekmakende samenleving geworden. Voor alles zijn pillen en prikken. Wij noemen dat vooruitgang, maar de waarheid is dat het ons slap en zwak maakt. Zowel fysiek als emotioneel en mentaal. Het is helaas heel lastig om dit gegeven aan mensen te laten zien omdat dit al generaties lang aan de hand is. We zijn letterlijk vergeten wie we zijn omdat we geen verbinding meer hebben met onze oorspronkelijkheid. We hebben geen actieve herinnering meer aan ons eigen natuur. Dat is geen spiritueel praatje. We zijn vergeten waar wij letterlijk als mens vandaan zijn gekomen. Onze geschiedenis op deze planeet is vergeten, wellicht ook verdoezeld en verzwegen, maar in ieder geval vergeten.
Weet je nog wie je bent? Het is een vraag die mij steeds gesteld wordt in mijn reizen met entheogene planten. Herinner wie je bent. En daarin word ik steeds teruggebracht naar oude vergeten culturen en natuurvolkeren. Wij zijn die volkeren, zij leven nog in ons voort. Maar we zijn onszelf vergeten.
De weg vooruit is de weg terug
Wat betekent het concreet dat er geen connectie meer is met de natuur? Door onze vooruitgang zijn we steeds verder verwijderd van het natuurlijke leven. De verwachting is dat aan het eind van de 21ste eeuw 85% van alle mensen op aarde in een stad zal wonen.
Een ander voorbeeld daarvan is dat bijna iedereen in onze westerse wereld wordt geboren in een medische omgeving, namelijk een ziekenhuis. Fijn dat het kan als er iets aan de hand is, maar het gegeven an sich is eigenlijk heel onnatuurlijk. Het meest natuurlijke wat een mens kan doen, namelijk geboren worden, hebben we het meest gemedicaliseerd. Wie geen pijn wil voelen kan een prikje krijgen. Het is een teken dat het vertrouwen in het leven zelf, in de natuur (onze eigen natuur), historisch laag is. De volgende stap is kunstmatige baarmoeders en kunstmatige geboortes. Ik ga ervan uit dat de meeste mensen wel zien hoe absurd het is. Toch gaat die ontwikkeling gewoon door, mede dankzij de wetenschap. Gewoon omdat het kan.
Het diepe verlangen in de mens
Gelukkig zien we ook het tij keren en wordt de roep om terug te keren naar de natuurlijke gang van zaken steeds groter. Ik denk omdat dat een diep verlangen is in de mens. Die tribale natuur leeft nog steeds in ons door, ook al wordt er nu op grote schaal met genetische informatie geknutseld.
Hoe ver gaan we in het de natuur uit de mens halen en de mens uit de natuur? Dat is het kruispunt waarop we staan. Gaan we ons toch verder verwijderen? Dan wordt de transhumane mens een realiteit. Het transhumanisme heeft als doel om de grenzen en beperkingen die de mens ervaart door de natuur, te doorbreken middels technologie. Met onsterfelijkheid als het ultieme doel, door het uploaden van de ‘geest’ in de cloud, als het uiteindelijke doel.
Heeft het ons goed gedaan?
De vraag die we onszelf moeten stellen is of de menselijke ontwikkeling ons tot nu toe goed heeft gedaan? Heeft het onze relaties goed gedaan? Heeft het onze gezondheid goed gedaan? Heeft het ons geholpen om gelukkigere en liefdevollere mensen te worden?
Als het antwoord op die vragen niet met een ja beantwoord kan worden, dan is de vraag of we het dan nu wel van technologie moeten verwachten?
Er is niet voor niets een groeiende beweging die op zoek gaat naar onze gezamenlijke waarden en wat we belangrijk vinden. Want we weten wel dat wanneer we op ons sterfbed liggen, dat het dan niet belangrijk is of we de nieuwste AI app ontwikkeling hebben meegemaakt en gebruikt in ons voordeel. Uiteindelijk gaat het dan over de kleine dingen, vooral onze relaties die dan opeens belangrijk blijken te zijn.
De natuur is soms hard en meedogenloos, maar ze is niet onze vijand. We kunnen met de natuur samenleven zonder haar te verwoesten. We kunnen de natuur gebruiken om een goed leven te hebben. Ziekte en dood horen bij het leven, maar de natuur is niet tegen ons. Voor alle menselijke kwalen is een remedie in de natuur. Dat is altijd zo geweest en dat is nog steeds zo. Het mooiste medicijn wat de natuur ons kan geven is dat we weer liefde en verwondering krijgen voor het leven zelf en dus ook voor onszelf en ons leven. In al zijn complexiteit en in al zijn eenvoud.
Het geluk weer terugvinden
Ik zie twee toekomstbeelden voor me: het ene spoor gaat verder de matrix in, dieper in een gecontroleerde samenleving waarin technologie en controle de hoofdrol speelt. Iedereen kan zich wel voorstellen wat voor soort samenleving dat is. Over wat het met ons doet in deze analoge natuurlijke wereld en met onze vrijheid en relaties.
Het tweede spoor wordt bewandeld door mensen die vragen durven stellen bij de krachten van de ontwikkeling zelf. Zij gaan op zoek naar alternatieven, of beter gezegd, naar een manier van leven die ons meer enigszins terugbrengt naar wat oorspronkelijk is en natuurlijk. Voor zover dat kan in onze wereld. De weg vooruit is eigenlijk de weg terug. Door ons collectieve en vergeten verleden te herinneren. Terug naar een meer oorspronkelijke manier van leven, van onderwijs, van opvoeding, van voeding en gezondheid, van medicijnen, van omgang met elkaar.
Dat betekent niet dat je je verwijdert van de samenleving of van vooruitgang. Juist niet. Maar je gaat wel je eigen route kiezen. Het betekent dat je vragen stelt en niet zomaar in alles meegaat omdat het nu eenmaal gebeurt of als normaal wordt geacht. En het betekent denk ik, dat we op zoek gaan naar hoe we onze eigen veranderingen kunnen maken en hoe we de verbinding met het mysterie, en met de natuurlijke wereld weer kunnen herstellen. Iedereen kan het, omdat we mens zijn. Het hoeft alleen maar herinnerd te worden. Iedere herinnering is een bewustwording, en iedere bewustwording is het begin van inspiratie om zelf iets nieuws en iets moois te creëren. Kunnen we daarmee de wereld veranderen? Wellicht niet, maar we kunnen wel onderdeel zijn van een groeiende beweging van mensen die vanuit hun eigen oorspronkelijkheid iets nieuws creëren en die elkaar inspireren op deze weg. Het geluk vinden we denk ik wanneer we ons eigen scheppende vermogen weer terugvinden. Dat onze ware natuur en ook onze mogelijkheid.
Ik heb geen passende manier om dit artikel te eindigen. Behalve met erkennen dat het ook voor mij persoonlijk een lange reis is terug naar de essentie. Een reis die nog lang niet klaar is en die ik ben gaan omarmen als mijn pad. Een van mijn creatieve uitingen is om dit op te schrijven. Om mijn perspectief te delen. Dat is onderdeel van mijn eigen reis en het avontuur van mijn leven.
Wil je dit artikel delen, of reageren, dankjewel! Wil je inzicht of hulp bij het ontdekken en vormgeven van jouw reis? Ook welkom.
David Pieters